Avrupa'da Tohum Kanunları: Çiftçiyi hapsediyor (İngilizce)

Seed laws in Europe: locking farmers out
Guy Kastler
In Europe, the commercial seed supply system is highly organised and controlled. European law on seed marketing has evolved over the years to ensure that only uniform seeds for industrial farming can be sold on the market, condemning farmers' seeds and traditional varieties to the black market if not complete illegality. Together with strong intellectual property rules and the production of hybrids, European seed laws lock farmers out of the seed system. This article is an extract from a longer work by Guy Kastler. Kastler is a French farmer involved with the Réseau Semences Paysannes, the Confédération Paysanne and Nature et Progrès. The article focuses on France which has taken the strictest approach to implementing seed laws in Europe, and perhaps the world.
Since the beginning of agriculture, the selection and reproduction of seeds, as well as the conservation and renewing of agricultural biodiversity, have never left farmers' fields. Of course, farmers' work with seeds has been influenced by many things such as local culture, traditional medicinal systems, religion and the birth of modern science, but these never took varietal development away from agricultural production. The breeding and production of seeds as a profession started in Europe and then in the US towards the end of the 19 th century, first within specialised farms, and then among specialised companies. This was the beginning of the separation of seed production from farming.
The growth of markets, first at the national level and then at the international level, is what drove this separation. A local market supports and even produces local diversity. However, the spread and concentration of the agribusiness chain (providers of seeds and farm inputs, processors and distributors) within large markets has encouraged economies of scale on a few of the most important crops, leading to uniform products at the cheapest price possible. Getting all farmers to plant the same seeds and varieties is an excellent way to achieve the same standardised product. And for the farmers to produce more for the same amount of work is the best way to reduce prices. But this is difficult as long as their harvest is dependent on an array of different agro-ecological and climatic conditions. Therefore the homogenisation of lands is important to produce homogeneous seeds and food. Through the use of pesticides and fertilisers, and often unlimited irrigation, farming has become more and more detached from its environment. Farmers have slowly become dependent on the industrial agricultural model encouraged by seed producers.
Production costs continue to decline, while the real costs are borne by the pollution of our soils, water and air, global warming, unemployment and the loss of small farms. These rising costs, which will be paid for by future generations, oblige us to abandon this agricultural model and the laws that support them.
Seed exchange between farmers at the local level is based on honesty and the basic rules of being a good neighbour. Everyone knows the farmer providing the seed and how good his or her seeds are. It's more risky to mislead your neighbour than a farmer who lives at the other end of the country who will never be seen again. As we increase the area of seed exchange, risk increases. The quality of seed is not visible to the naked eye and the market is soon invaded by fraudsters who sell any old seed. Industrial seed producers who want to control markets have used the excuse that the anonymous consumer needs protecting and that fraudsters need to be kept at bay. It is in the name of these objectives that the state, together with the corporate seed producers, put in place seed laws to ensure that the corporates can get, and maintain, an absolute monopoly on seed production. ( See Box: Seed laws in France.)


Box: Seed laws in France
France has perhaps the strictest and most constraining seed legislation in the world. Since 1949, farmers are only allowed to buy seeds that are officially registered on the national catalogue. France houses the biggest commercial seed industry in Europe, which in turn has a powerful and active corporate lobby.
1884 The seed producers of France created the first National Centre for Seed Research (Station National d 'Essais de Semences), with the aim of analysing the quality of commercial seeds (already differentiated from farmers' seeds).
1905 The first law on seed quality control was created.
1922 A committee on seed control drew up a list of wheat varieties and defined standards of quality for wheat seed in terms of varietal purity and germination rate.
1932 An official French seed catalogue was created for approved species and varieties, first for wheat, and then rapidly oats, potatoes, barley, fodder beet and maize. With the exception of ornamental plants, which are still not listed, the last plants to be added to the catalogue were horticultural vegetables at the start of the 1960s.
1942 The Permanent Technical Committee on Seeds (Comité Technique Permanent des Semences), made up of seed industry representatives and government scientists, started managing the seed catalogue. They determine the criteria for defining the varieties listed in the catalogue.
1949 A decree outlawed any commercialisation -- whether free or for a payment -- of seeds not listed in the national catalogue. Only certified seed producers are allowed to sell seeds.
Post-war years In France, farmers' varieties soon started disappearing after World War II. Cooperatives, which buy all harvested crops, also started making more money by selling seeds, fertiliser and pesticides to farmers each year, and started selling hybrid seeds.
1966 The European Community created the Common Catalogue.
1998 France created an annex to its national catalogue for amateur vegetable varieties (non-commercial use)
The EU adopted a directive opening the possibility of a separate list for conservation varieties.
2005 European Commission proposed a directive on conservation varieties.


Locked varieties
Since the beginning of the 20 th Century in the US, industrial seed producers have looked for ways to strengthen their monopoly over the production of seeds by stopping farmers from re-sowing harvested seeds. Their first offensive was with cross-pollinating plants which cannot reproduce themselves sustainably without receiving pollen from another plant of the same species which has slightly different genetic makeup. As soon as a cross-pollinating plant is self-fertilised to fix its characteristics, its descendants express a depressive effect from inbreeding which makes the crop unsellable. With the technique of hybridisation a breeder will get a seed with fixed characteristics and a good commercial value. Hybridisation involves crossing two inbred plants with characteristics of interest which are fixed yet weakened from depressive inbreeding. A farmer planting hybrid seed will get a field of identical plants, and any seed produced from this field will suffer from the same depressive inbreeding as from pure inbred plants. For these locked varieties, the farmer becomes indefinitely dependent on the seed producers and agroindustrial companies. Today, the majority of commercialised cross-pollinating species (beet, sunflower, most horticultural crops) are hybrid clones.
Box: The EU seed catalogue system
Each member state of the European Union is required to maintain a national catalogue (or "list" as it is called in some countries) of officially recognised varieties which may be freely marketed in its territory. The national catalogues are then collated together by the European Commission into what is known as the EU Common Catalogue. Varieties which are not listed in a national or the Common Catalogue are, technically speaking, not allowed to be marketed in the EU.
All varieties submitted to be registered need to be tested for DUS (distinctiveness, uniformity and stablility) and, for some crops, VCU (value for cultivation and use) over a minimum two-year period. Distinctiveness means that the variety is distinguishable by one or more characteristics from all other registered varieties. Uniformity means that all plants from the same batch of seed are the same. Stability means that the plant is the same after successive generations. VCU means that compared to other registered varieties, the variety being registered offers a qualitative or technological advance (either when grown or processed).
In Europe, there is a strong relation between this catalogue system and intellectual property rights. In both cases, the same DUS testing is required and it is often done by the same technical services. Most varieties registered for sale on a national catalogue or list are also protected by PBR.

farmers' varieties
It is impossible to fulfill the criteria of distinctiveness, uniformity and stability (DUS), plus value for cultivation and use (VCU), required for registration on the national seed catalogue, without using breeding techniques which have become more and more sophisticated and are not available to farmers. ( See Box The EU seed catalogue system.) From the first hybrids to modern biotechnology, the plant breeder has left the field for the laboratory. In this way, the plant breeder is imposing on farmers standardised crops which have been perfected in the laboratory and at research stations. A plant breeder cannot meet DUS and VCU criteria without the use of fertiliser, pesticides, mechanisation and irrigation to ensure conditions are stable and to evermore increase yield. Therefore today's commercial varieties are selected for and by these techniques for industrial agriculture, without which farmers cannot produce crops from these seeds.
Yet there are many farmers who wish, for a variety of reasons, to grow crops not listed in the official seed catalogue. They may not have the money to pay all the costs of the industrial production system that the seeds were bred for. They may be against buying these seeds or they may be attached to a traditional way of doing things. They may be looking for more autonomy or to develop alternative farming systems (organic, peasant, low-input, regional, etc). Or they may simply not find what they need in the official seed supply system. In all these cases, farmers may be tempted to grow traditional, local or peasant seeds. Consumer demand for better food quality together with society's demand for farming systems that are environment-friendly and disconnected from agricultural subsidies are pushing more and more farmers in this direction.
For this, farmers need to use traditional peasant techniques of seed conservation and selection. These methods adapt crops to the diversity of terroirs[1] and climates and to how the crop is used after harvest. Such crops are not necessarily stable outside of their terroirs, nor are they uniform due to the natural diversity within the crop, and they are constantly evolving. They will not meet the criteria for VCU as they are not adapted to industrial processing or widespread distribution. For this reason, these seeds do not correspond, in legal terms, to varieties - they are "non-varieties". Therefore, plants selected for diversified, organic or low-input agricultural systems, as well as nearby marketing systems, fall outside the trade-driven definition of "varieties". Even when farmers' materials can respond to the strict marketing criteria, it is impossible to pay the registration costs (which can be as much as 5,000 Euros for a vegetable variety and 15,000 Euros for a cereal) as such varieties would only be produced in small amounts for local farming. Finally, a registered variety is not allowed to evolve or adapt. It would have to be re-registered as a different variety.
Even faced with all these problems, farmers still cannot register their "non-variety" on the seed catalogue. They therefore cannot sell, or even give away for free, their seeds and even exchanging seeds with a neighbouring farmer is illegal. The European law only allows for farmers to produce seed from their own harvest which can only be used on the same farm.
Even if a farmer could reproduce seeds for his or her own use, individuals are often unable to maintain a variety. Varieties are very much dependent on the collective work not based on a market, but on regular exchanges. Such varieties need to be crossed with other varieties and continuously renewed so that the plant can continue to express diversity and genetic variability. In each terroir, certain fields or plots from certain farmers produce better seeds of one species, whereas for another species, it will be other farmers and other plots of land. A farmer with diverse production cannot produce all the seed required for planting the next year. A market gardener cannot simultaneously reproduce several cross-pollinating varieties from one species and at the same time produce more seed from one variety than is needed (for cabbage, at least 50 plants are needed to produce seed and keep the diversity, which produces about one to two kilos of seed, yet a market gardener needs between 50 and 100 grams). Finally, nobody is safe from the loss of all seed, as a result of crop failure, for the next year's plantings.
If certain stages in seed production can temporarily be skipped, the exchange and sale of restricted quantities of farmer seed is the key to the dynamic and collective management of agricultural biodiversity which is at the base of their existence. To forbid exchange is to forbid farmers' seeds.
Farm-saved seed
One of the problems that corporate seed producers continue to face is self-pollinating crops, such as wheat. With these crops, farmers can harvest, save and replant seed the following year. Farm-saved seed is free seed and this is not tolerated by commercial seed producers. Of course, it is illegal to sell or exchange seeds which are not on the European seed catalogues, and seeds cannot be used without the permission of the Plant Breeders ' Rights (PBR) owner when they are proprietary. But physically speaking, nothing stops farmers from saving, exchanging or to selling their seed harvest for re-sowing. Therefore varieties deleted from the catalogue can actually be reused for many years. Farmers select their own "local" varieties and become again completely autonomous from seed producers. Farm-saved seed therefore allows for the renaissance of "farmers' seeds" which the catalogue system has tried to eradicate. Farm-saved seed is still used widely in Europe, for example in France accounting for 50% of self-pollinating crops.
Therefore the seed industry along with government has come up with a raft of other measures meant to suppress the use of farm-saved seed.
PBR
Most seeds are PBR protected, and plant breeders are now extending their influence around the world by coaxing countries into joining UPOV. The latest revision of the UPOV Convention (1991) increased the protection given to PBR holders so that all varieties which are "essentially derived" from an initial protected variety are also covered. This new step was aimed at preparing the legal ground for new genetically modified varieties which had been "essentially derived" from PBR varieties. However, it also allows the plant breeder to get legal rights over all farm-saved seed which is "essentially derived" from a protected variety. In 1994, EU regulation 2100/94/EC was adopted to implement UPOV 1991 in the EU member states. It allows farmers to sow, for certain crops, farm-saved seeds of PBR-protected varieties on their own farm but only if they pay a royalty each year to the breeder. Small farmers (those with a cereal harvest of less than 92 tonnes) are exempted from this provision. As it is difficult to monitor which varieties are being saved on the farm, several European countries, such as Belgium and France, have developed a Mandatory and Voluntary Contribution (MVC) scheme. Under the MVC, a payment is collected from all farmers growing bread wheat. It is then reimbursed to small farmers, who are exempt from the royalty on farm-saved seed, and to farmers who bought certified seed. The fee is even collected from farmers who are not growing PBR-protected varieties. This scheme has been challenged several times in the courts and the cases are still on-going. If allowed to continue, these MVC payments may effectively and legally end the existence of farmer-saved seeds.
In Germany, the seed companies have written letters to all "farmers" (including dead farmers and people who were not farmers) demanding a full inventory each year of what seed they are growing, to determine the royalty on farm-saved seed that the companies should collect. Since 1998, more than 4,000 German farmers have refused to fill out the questionnaire, believing that it is their right to save and use their own seeds on the farm, and have been taken to court. Three of these cases so far have gone all the way to the European Court of Justice. In the first case, the ECJ ruled that the seed companies cannot indiscriminately wrestle such information out of the farmers. In another case it ruled that an 80% royalty on farm-saved seed, as eyed by the companies, was way too high; it said that 50% should be the maximum (see also Box: The Linda potato controversy in Germany).
Box: The Linda potato controversy in Germany
Linda is a potato variety that was bred by plant breeder Friedrich Böhm. In 1974, it was registered and certified for sale in Germany and protected with plant breeders ' rights (PBR) for 30 years. Europlant was assigned the rights to maintain and collect royalties on the marketing of Linda.
One month prior to the expiration of the PBR certificate in December 2004, Europlant ceased maintenance of the variety, even though its registration on the national list was valid until 2009. This means that no one else could take over maintenance of the variety because it was still under PBR at the time -- meaning Europlant had the only rights to produce the variety. So Linda was marked for deletion from the German potato market.
The reason that Europlant stopped maintenance? There are other potato varieties now available that are similar but superior to Linda, they said. But the move was constructed in such a way that Linda was de-listed and may not get re-listed because it may be difficult for it pass the VCU tests of today. Various groups in Germany have called it foul play, figuring that Europlant just wants to control the market for its own benefit.
Organic farmers like Karsten Ellenberg and small farmers organisations like ABL are upset that Linda is being taken off the market because it is a very popular variety that deserves to be kept available. Europlant, however, says Linda only commanded 1.4% of the German seed potato market in 2004 (and 0.5% for the whole period of registration 1974-2004). Critics also say that Europlant is improperly playing a role of monopolist, deciding what is good for German consumers. Europlant responds that Linda was a quality potato because production of the seed was licensed out to a few highly controlled seed producers and that if it goes into the open market now, seed will be produced by uncontrolled producers resulting in bad quality seeds, thus harming both farmers and consumers.
The large German farmers organisation, Deutcher Bauernverband, shares some of the criticism of Europlant's handling of the situation. They say that production of Linda seed potatoes will now have to be handled in private -- on the farm, off the market -- and commercialisation of the final produce will be restricted to direct marketing between farmers and consumers. This will have the effect of creating greater distance, or even distrust and disruption they say, between farmers and breeders in Germany.
Europlant for its part has retorted that people are making a lot of noise not because they want to keep Linda alive but because they want to grow potatoes without paying royalties on seeds.
Indeed, the popularity of Linda potato is such that a lot of noise has been generated in the media. And at the last minute (the deadline was the 30 June 2005), the German authorities have given Linda a two-year extension on its use following a request from the Ellenberg farm. Ellenberg, who has also applied to re-register the variety, ended up reasoning that Europlant had decided to drop the Linda potato very suddenly and that there was still a lot of Linda potato seed in stock to be used, so for another tentative two years, the Linda potato will still be produced. But thereafter?
For more information visit: http://www.kartoffelvielfalt.de/linda.htm
Patents
As a result of GM crops, Europe adopted a directive on patenting plants and animals (98/44/EC - the legal protection of biotechnological inventions). Protection has been provided with a patent on genetic information (a gene plus a function) which includes all biological derivatives from its reproduction and multiplication. A variety already covered by a PBR cannot be patented, though a variety which includes a patented gene can be protected with a PBR. Despite the opposition of the seed industry, all new GM varieties need to be registered in the seed catalogue, even if the same variety is not GM is already registered. The patent only covers the gene when it is knowingly used. Therefore a farmer can re-sow harvested seed that has been accidentally contaminated, but as soon as the contamination becomes publicly endemic, as with oilseed rape in Canada, the farmer can no longer be ignorant of the contamination and use the contaminated varieties (see also Box: Coexistence).
Box: Coexistence
In the case of GM crops being grown within Europe, all seed laws will have to face the inevitable consequences of patented genetic pollution. In a 2001 directive (2001/18/EC Deliberate Release of GMOs) the EU established a new right, the right to coexistence, whilst allowing member countries to define (if they wished) national laws to manage coexistence. According to the EU, coexistence means that all crops can be grown next to each other without any being banned. This means that farmers can choose to grow GM crops, but can also choose to grow crops that have not been contaminated with GMOs. However, with the inevitable contamination coming from GM crops, the right to grow GM crops is also a right to destroy non-GM agriculture. Discussions on coexistence are continuing throughout Europe in 2005. The Italian 2001 seed law establishes the right to protect traditional farming practices. This right goes beyond "risk" to health and the environment and introduces the concept of "risk to agricultural systems". Legally, such risks need to be evaluated before any EU-authorised GM crop can be grown. The same law only allows for the government minister to approve the growing of GM crops which therefore places the government as liable for any contamination.
Seed cleaners Farmers wishing to use farm-saved seed will invariably send their seed to a seed cleaner. Seed cleaners, who are often mobile, remove poor quality seeds and weed seeds, chaff and awns, and treat the seeds against pests and diseases. This requires substantial equipment which is not available to small- and medium-sized farms. This is why entrepreneurs with mobile equipment clean seed for farmers as a service. At the end of the 1980s, the French seed companies tried to ban such seed cleaning, known as triage à façon. The National Coordination for the Defense of Farm-Saved Seeds (CNDSF) brings together farmers and farm-seed cleaners fought this attempt to ban seed cleaners and continues to champion the rights of farmers to use farm-saved seed. A 1994 European Community directive recognises the right to clean harvested seed "by the farmer or by a service provider" for replanting.
Agricultural subsidies
Agricultural subsidies have also been used to reinforce the monopoly that seed companies enjoy. In France, for example, subsidies paid to encourage farmers to grow durum wheat are only available for those buying certified seeds. On the other hand in Italy, where the terroirs and local growing conditions are just as important the certified variety, subsidies are given for all durum wheat varieties grown. However, the European Commission is trying to get Italy into line.
Pest and disease control rules
Health regulations also reinforce the seed companies ' monopoly. Subsidies in France for fruit trees or vines are only provided for certified plants bought from certified nurseries and from certified vine stock without viral contamination, all held in public centres. The planting of all vine stock which is not cloned from a certified type is completely illegal. The struggle against viral disease provoked by industrial agriculture practices, by and large manageable under small farmer and agroecological practices, is the basis for this rule. However, when the contamination is from the nursery, little appears to be done. This shows that the disease regulations are more about protecting nurseries than the prevention of disease.
The rules for the protection of quality production also have the same aim: farmers can only plant a few certified vines; farmers are stopped from growing other vines which are grown around the world. Seed treatment, which farmers cannot do themselves, can also be made obligatory, as with the case of sunflowers. Illicit industry agreements also have the same aim. For example, pesticide companies were taken to court and found guilty when they refused to sell their seed chemicals to farmers or certain seed cleaners.
Production contracts
Finally, when the law isn 't enough, the companies themselves impose contracts on farmers in which a harvest will only be bought if certified seed is used.
Conservation varieties The extreme position taken by the seed industry in France, which cuts the very branch of biodiversity that they sit on, is not found all over in Europe. Most countries tolerate informal exchanges of seeds between farmers and some countries allow the marketing of small quantities of seeds of varieties not listed on the catalogue. In 1998, the EU member states agreed to make special provisions to allow the marketing of "conservation varieties" under Directive 98/95/EC. Within this directive, EU countries can optionally implement these laws, as was done by the Italians in 2001 (Law 212/2001) which recognised the right of regions to establish a catalogue of conservation varieties.
That same year in 1998, the Swiss, who are not a member of the EU but who are part of the European seed area, adopted a law authorising the commercialisation of limited quantities of seeds not listed in the catalogue (see Box: Opening up the seed system in Switzerland). Also in 1998, France created an annex to its national catalogue for amateur horticultural varieties. Seeds of the varieties can only be sold to non-professional gardeners who don't commercialise their harvest.
Box: Opening up the seed system in Switzerland
(with the collaboration of Francois Meienberg of Berne Declaration)
In Switzerland, like in the European Union, seeds cannot be marketed or exchanged unless they are registered and certified with the government. However, in 1998, the Swiss government amended its seed law to allow for the circulation of local varieties, traditional ( 'obsolete ') varieties and landraces ( 'ecotypes '). It did this through a special derogation from the main law. The derogation states that seeds of local varieties can be sold or given away for free without being registered or certified in the conventional way as long as they satisfy regular quality controls (germination, purity, etc) and bear a special label. In addition, the government retains the right to limit the quantity of seeds of local varieties that can be circulated.
This means that planting material of traditional varieties can legally be marketed without fulfilling the DUS and VCU criteria. But clearance is necessary from the government, which maintains a list of traditional varieties cleared for marketing, and the quantities are restricted.
The quantitative ceiling at present is the amount of seed needed to cultivate 5-10 hectares of the variety per year, for the whole country -- which the government translates into a weight measure. For example, if someone wants to produce and sell a locally adapted potato variety for growing in Switzerland (where one tonne of seed potato is needed for one hectare), only 5-10 tonnes of this seed potato will be permitted for circulation in a given year.
A few things are rather unclear:
• Who has the right to sell the seed if this variety gets clearance: one person or 50 people? If only one person, the first to register that year, then this is a monopoly on that potato variety. There is normally only one registrant per variety, in Switzerland, 'the breeder '. But who is 'the breeder ' of a traditional variety? The government says it never considered this matter. The thinking right now is that if someone else wants to produce seed of a listed traditional variety, that person should contact the registrant and they can sort it out.
• How can or does the government control the quantitative limits? At present, there seems to be no system for this.
• What does the quantitative limits apply to: sale or exchange or both? Circulation, in the law, covers both sale and exchange.
In the six years since it was signed into law, the government has given authorisation for 64 cereal and 67 potato varieties under this derogation.
Pro Specie Rara (PSR) is one organisation making use of this new legal provision. Since 1982, PSR have been maintaining and producing seed of traditional plant varieties as well as threatened animal breeds and final produce for consumers. With the change in the Swiss seed law in 1998, they can now go into marketing of traditional seeds, which they started doing in 2001. But the quantitative limit is turning into a problem. They have in fact recently got authorisation to market a blue potato variety, off the mainstream catalogue, called Blue Swede. They produced 10 tonnes, within the government’s restriction, and are marketing the seed material through Coop, a huge retailer. But now, the Swiss potato professional organisation, involving potato growers and seed potato producers, is taking notice. They're complaining that at 10 tonnes, Blue Swede is gaining a noticeable market and is not fulfilling a 'conservation ' role anymore.
Negotiations are now starting up to find a solution. The government thinks that the Blue Swede should just be entered into the regular catalogue, so that there is no more quantitative limit. But then it's not clear if it would need to go through DUS and VCU testing. PSR might need to appeal to have it registered under one of the seed law derogations to avoid the DUS and VCU testing.
The EFTA Convention establishes a common seed market among the four EFTA member states (Iceland, Liechtenstein, Norway and Switzerland ), allowing the free circulation of seeds accepted for marketing in one state among all four states, with the specific exclusion of local varieties accepted for circulation in Switzerland. In other words, local materials (at least from Switzerland) are excluded from the EFTA common seed market.

In March 2005, the European Commission came up with a proposed directive on "conservation varieties" which deviates from the standard DUS criteria and replaces testing with "the knowledge gained from practical experience during growing, reproduction and use".
If it is adopted, this directive will have to be implemented by member states by 1 June 2006. The proposed definition of conservation varieties is limited to local varieties at risk from genetic erosion, which makes it clear that this is only about saving, at a low cost, what is at risk of disappearing and which could tomorrow be used as a resource for the seed industry. The recognition of the possible evolution of a variety (from repeated growing) introduces implicitly the continued creativity in dynamic farmers' seed selection. Seed mixtures are not recognised unless associated with a natural or semi-natural habitat, which excludes mixtures selected for associated crops outside of the defined zones in the national scheme of classification of natural or semi-natural vegetation. Within this directive, conservation varieties could be commercialised in very limited quantities, without an indication of whether this is a global quantity for each variety or a quantity for each harvest commercialised, nor are there details of who can commercialise these quantities. Without more details there is a risk that a government will allocate the quantity to one seed producer. Finally, nothing is said about the inalienable right of farmers and gardeners to freely exchange outside of the seed market, whatever they have harvested themselves. In countries where this exchange is strongly suppressed, this directive does provide a slight improvement. However, in countries where this exchange is largely tolerated, particularly in the new member states in Eastern Europe, this could be used as an excuse to restrict seed exchange.
European organic farmers, since 2003, can use conventional certified seeds but only for varieties that are not already available as organic seed. As official organic seed is subject to the same rules for all commercial varieties, these seeds are not necessarily adapted to local conditions, which is essential for organic production. In 2004, Germany put in place specific criteria for the registration of organic varieties. Since early 2005, France is looking into specific VCU criteria for low-input crop production.
What now?
There are still a number of options available to farmers in Europe to give them more flexibility in using their own seeds. Several countries have asked for the directive on biotechnology patents (98/44/EC), which allows patenting on life, to be re-negotiated. Evidence since 1998 now questions the science upon which this patent law was based on. In Italy, a country which takes a far more flexible view on European seed laws, some interesting developments are under way. The growing use of "conservation varieties", especially by organic agriculture, provides ground to implement a law for their registration. . The discussion around conservation varieties could also be used to reintroduce the concept of collective rights within seed-related legislation, including to protect farmers' seeds against biopiracy. The Swiss law allows for the exchange of limited quantities of seed from non-registered varieties. This should be the opportunity to state unambiguously the absolute right of farmers to freely exchange their seed outside of all commercial regulations.
Box: Seeds as genetic resources
Whatever the sophistication of the techniques used, no plant breeder can "create" a seed from nothing. All genetic material comes from the immense biodiversity provided by generations of farmers over the whole world. Since the beginning of the 20 th Century, varieties of agricultural and horticultural crops have disappeared at an alarming rate. This is due to seed companies taking over the role of producing seeds from the farmer and using just a few varieties specifically for the industrial agricultural model. As breeders and seed companies know, they still need a genetic pool from which to develop new varieties. Which is why large public collections and gene banks were formed where thousands of varieties are stocked. The industry is free to use these public collections to develop their own private collections of just a few specialised plants. The irony of course is that their own private collections are not available publicly.
These varieties, whether they exist in collections or are still farmed, are not legally treated as varieties, but as a genetic pool for the breeder. It is for this reason that they are termed "genetic resources" and what was once a resource for farmers is now legally a resource only for a few seed companies and researchers.
In the first instance, the FAO declared genetic resources a "common heritage of mankind". In the name of research freedom, access is completely free. This legal concept made possible, until 1992, all the large seed collections.
In 1992, at the Earth Summit in Rio de Janeiro, the South obtained the "sovereign rights of States over their natural resources" and "the equitable sharing of the benefits" from their use, though the benefits soon appear to be an illusion.
In 2002 in Italy, most governments signed the International Treaty on Plant Genetic Resources for Food and Agriculture (ITPGRFA). ITPGRFA agreed to collect a maximum of resources to make an inventory within a national collection which is freely accessible to all other signatories. With the ITGRFA these national collections become the heritage of the private club of seed companies.
For the large majority of food producers in the South, the farmer grows, selects and conserves biodiversity in the same field. In Europe, these three activities have been totally divorced by law. Farmers are either supposed to produce food or to select and produce seeds or to conserve genetic resources. The ITPGRFA reserves access to genetic resources only for the purpose of conservation, selection or training. Therefore, European farmers who today can still recuperate a few seeds in the national collections to restart breeding and selecting now face this last alternative to industrial seeds being closed forever. Neither the "past and future contributions from farmers for conservation and increased biodiversity" nor the "right to participate in decision making" on the questions related to this, as stated in the FAO Treaty, are recognised by European laws. Europe has ratified the ITGRFA, but implementation of its provisions on farmers' Rights is left up to national legislation.


------------------------
[1] Terroir is a French word that has no real equivalent in English. It refers to soil or land, but it encompasses elements of geography, pedology and culture all at once. Terroir is a source of identity. It is often used to explain the characteristics of a given wine.
Ref: seedling|seed-05-07-3-en

Genetiği Değiştirilmiş Organizmaların
Genetik Çeşitliliğimiz Üzerine Olası Etkileri

Alptekin KARAGÖZ

ÖZET 

Genetiği değiştirilmiş organizmalar (GDO), başta sağlık, beslenme, çevre ve sürdürülebilir tarım ile ilişkisi olması bakımından, günümüzün öne çıkan konular arasında yer almaktadır. Biyolojik çeşitlilik unsurlarından olan bitkisel çeşitlilik ve bitki genetik kaynakları, eskiden beri biyoteknolojinin birçok uygulamalarında materyal olarak kullanılmıştır. Özellikle klasik yöntemlerle muhafazası zor veya olanaksız olan bitkilere ait genetik çeşitliliğin devamlılığında, farklı uygulamalarıyla biyoteknolojiden yararlanılmış ve yararlanılmaya devam edilmektedir. Bu şekliyle biyoteknoloji, sürdürülebilir tarımın sigortası durumunda olan bitki genetik kaynaklarının korunması ve yeni çeşitlilikler oluşturması bakımından vazgeçilmez bir araç durumundadır.

Bu olumlu özelliği yanında, biyoteknoloji uygulamaları ile ileride biyoçeşitliliğin devamı ve insan sağlığı gibi konularda olumsuzluklara neden olabilecek ürünler ve canlılar da ortaya çıkarılabilmektedir. Özellikle bitkilere bazı dayanıklılık genlerinin aktarılmasında kullanılan bakteriyel kökenli, toksin üreten çeşitlerin kullanılması, uzun dönemde ekolojik dengenin bozulmasına yol açabilir. Türler arası melezleme doğada sıkça görülmekte olup, biyoteknoloji uygulamaları sonucu ortaya çıkan çeşitlerden doğaya istenmeyen genlerin kaçışı olasıdır. Benzer şekilde herbisit dayanıklılığı kazandırılmış kültür çeşitlerinden yabani akrabalarına gen akışı sonucu, bunların da herbisite dayanıklı hale gelmeleri gibi olumsuzluklar yaşanabilir.

Türkiye, coğrafyası, ekolojik koşulları ve tarihi nedeniyle, bitki genetik kaynakları bakımından çok önemli bir konumda bulunmaktadır. Doğal bitki örtüsündeki 10.000 üzerindeki bitki türü ve % 35’i bulan endemizm oranı bu önemi vurgular niteliktedir. Bu zenginliğin doğal haliyle, bozulmadan ve doğal evrimleşme sürecini devam ettirerek korunması, gelecekte sürdürülebilir tarım uygulamaları için gerekli olacak çeşitlilik kaynaklarının sağlanması bakımından kaçınılmazdır.

1. Giriş

Biyoteknoloji, günümüzde tıp dahil olmak üzere oldukça geniş bit uygulama alanı bulmaktadır. Hatipoğlu (1999), bitki biyoteknolojisini “bitki organ, doku ve hücrelerinin steril suni ortamlarda kültür edilme ve genetik olarak değiştirilme tekniklerinden oluşan bir teknikler bütünü” olarak tanımlamaktadır. Aynı yazar bitki biyoteknolojisinin bitki organ, doku ve hücrelerinin steril suni besi ortamlarında kültürü, çoğaltılması ve bunların genetik olarak değiştirilmesini kapsadığını ve bitkisel üretimde bilinen klasik yöntemlerle çözülemeyen veya aşılması güç olan problemlere çözüm getirerek, daha ekonomik, kalite ve kantite yönünden daha yüksek bitkisel üretimin gerçekleşmesine yardımcı olmak üzere uygulandığını ifade etmektedir.

Biyolojik çeşitliliğin tüm unsurlarının korunması, sürdürülebilir kullanımı ve bunların kullanımından doğacak hakların adil ve eşit paylaşımını sağlamak amacıyla hazırlanan ve dünya ülkelerinin birkaçı dışında, ülkemizin de taraf olduğu Biyolojik Çeşitlilik Sözleşme’sinde biyoteknoloji, “biyolojik sistemlerin, canlı organizmaların veya bunların türevlerinin, özel bir kullanım amacına yönelik yeni ürünler veya işlemler ortaya koymak veya varolanları değişime uğratmak üzere kullanıldığı her türlü teknolojik uygulama” şeklinde tanımlanmaktadır (CBD, 1998). Bu tanımlardan anlaşılacağı gibi biyoteknoloji, canlı organizmaların istenen genotipteki bireylerini elde etmek üzere genetik yapılarını değiştirme işleminde kullanılan her türlü teknolojik uygulamadır. Ancak sözü edilen amaçlarla ilişkili olsa da, biyoteknoloji kavramı burada ifade edilenlerden daha geniş bir kullanım alanına sahiptir.

Genetiği değiştirilmiş organizmaların ile genetik çeşitlilik üzerindeki olası etkileri konusuna girmeden önce, genetik çeşitliliğin oluşması ve bunun sürdürülebilirlik açısından önemine bakmakta yarar vardır. Sürdürülebilirlik kavramı, değişen koşullara uyum sağlama ile ilgilidir. Bu konu sadece canlılar alemi için değil; bilim ve teknolojinin tüm dalları, sanayi, ekonomi için de geçerlidir. Dış çevrede ortaya çıkan değişikliklere ayak uydurabilen canlılar ve sektörler faaliyetlerini sürdürebilmekte, uyum sağlayamayanlar ise sağlıksız bir yapıya kavuşmakta ya da zaman içinde ortadan kalkmaktadır. İnsanlığın gelişimi ile bilim ve teknolojide ulaştığı nokta bu değişim sayesinde olmuştur. Benzer şekilde canlılar aleminin mevcut formları da belirli bir değişim ve evrimleşme sonucu günümüze gelmiştir. Değişen çevre koşullarına uyum sağlayamayan canlı türleri yok olurken, evrimleşebilenler canlılıklarını sürdürebilmişlerdir.

Canlıların evrimleşmeleri milyonlarca yıldır devam eden ve dünya durdukça devam edecek sürekli bir olaydır. Bu süreç içinde insanoğlunun günümüzdeki bilgi düzeyiyle bir kısmı henüz anlaşılamamış bir seri doğal ve rastlantısal olaylar sonucu yeni canlı türleri yanında mevcutlarının farklı genotipleri ortaya çıkmaktadır. Tür zenginliği ve tür içi çeşitlilik tarımsal sürdürülebilirliğin sigortası durumundadır. Genetik çeşitlilik bir ölçüde yapay yollarla oluşturulabilse de doğal çeşitliliğin korunması ve bir yandan da evrimleşme sürecinin devam etmesi, sürdürülebilirliğin temel koşuludur.

2. Türkiye’nin bitkisel zenginliği

Türkiye bitki genetik çeşitliliği bakımından özellikli bir konumdadır. Toplam 78 milyon ha yüzölçümüne sahip ülkemizde 10.754 takson bulunduğu ifade edilmektedir (Vural, 2003). Bu rakam tüm Avrupa kıtasındaki tür adedinin biraz altındadır.

Canlı türlerinin ilk kez olarak ortaya çıktığı ve dünyaya yayıldıkları yerler olarak bilinen gen merkezlerinden iki tanesi; Akdeniz ve Yakın Doğu Gen Merkezleri ülkemiz üzerinde buluşmaktadır (Vavilov, 1994). Ayrıca üç farklı bitki coğrafya bölgelerinin (İran-Turan, Akdeniz ve Avrupa-Sibirya) ülkemizde buluşması ve tarihsel gelişimi içinde Anadolu’nun göç yolları üzerinde bulunması ve birçok medeniyetlere ev sahipliği yapması gibi unsurlar da çeşitliliğin artmasında yardımcı olmuştur. Bezelye, buğday, çavdar, keten, mercimek, nohut, pancar, soğan türleri, üçgül, yonca, yulaf gibi otsu bitkiler yanında; Antep fıstığı, armut, asma, elma, erik ve nar gibi odunsu bitkiler Türkiye’den orijin almaktadır. Ülkemiz bitki tür adedinde olduğu kadar kültürü yapılan bitkilerin çiftçi çeşitleri bakımından da zengindir.

Tarla ve bağ-bahçe tarımı Türkiye’de çok eski bir geçmişe dayanmaktadır. Çeşitli kazılardan toplanan bilgilerden, tahıl tarımının yaklaşık 10.000 yıl önce Anadolu’da başladığı sonucu çıkarılmaktadır. Türkiye’de yapılan çeşitli arkeolojik kazılardan sağlanan bilgiler tahıl tarımının yaklaşık 10.000 yıl önce Anadolu’da başladığını kanıtlamıştır (Harlan, 1992). Buğday ve arpanın dünyada ilk kez “Verimli Hilal” adı verilen alanda kültüre alındığı, eskiden beri yaygın şekilde kabul görmüştür. Yakın zamanda yayınlanan birçok araştırma bulgularına göre (Heun ve ark., 1997; Diamond, 1997; Nesbit ve Samuel, 1998; Lev-Yadun ve ark., 2000; Özkan ve ark., 2002; Salamini ve ark., 2002) dünyada buğday tarımının ilk kez yapıldığı yer olarak ülkemizin güneydoğusundaki Karacadağ ve yöresini göstermektedir. Ülkemizde kültürü yapılan bitkilerden buğdayın 25, arpa ve yulafın 8, çavdarın 5 (Fırat ve Tan, 1998), mercimeğin 4, nohudun 10, bezelyenin 5, yoncanın 34, mürdümüğün 59, üçgülün 104 ve fiğin de 60 adet yabani akrabası vardır (Açıkgöz ve ark., 1998).

Endemizm bakımından da büyük bir yoğunluğun yaşandığı ülkemizde 10.754 adet taksondan 3.708 adetinin (% 34,5) endemik olduğu belirtilmektedir (Vural, 2003). Endemizmin en yoğun olduğu yöreler Batı, Orta ve Doğu Toros Dağları, Amanos dağı, Van gölünün güneydoğusu boyunca uzanan bölge, Kuzeydoğu Anadolu’da Gürcistan sınırına yakın kısımlar, Doğu Geçit bölgesinde Gümüşhane, Erzincan dolayları, Kuzey geçit bölgesinde Çankırı, Kastamonu dolayları, Orta Anadolu’da Tuz Gölü ve çevresi, Uludağ ile Kaz Dağları olarak sıralanabilir.

3. Bitki genetik kaynaklarının korunması çalışmalarında biyoteknolojinin yeri

Bitki genetik kaynakları çoğu insanlar tarafından oluşturulan tehdit faktörlerinin etkisi altındadır. Artan nüfus her geçen gün doğal kaynak kullanımını körüklemekte, çevre kirliliği gibi olumsuzlukları da arttırmaktadır. Bitki genetik kaynakları tarımsal faaliyetler (mera alanlarının tarla açmak amacıyla sürülmesi, aşırı otlatma, anızın yakılması, gübre ve tarımsal ilaçların aşırı kullanımı, yüksek verimli kültür çeşitlerinin yaygınlaşması), endüstrileşme, şehirleşme, yol ve baraj yapımları, doğadan aşırı toplama ve söküm, orman tahribatı ve yangınları, turizm faaliyetleri, tuzlu ve bataklık alanların ıslahı, taban suyunun derinlere inmesi, uygun olmayan alanlarda yürütülen geniş çaplı ormanlaştırma çalışmaları ve diğer birçok faktörlerin etkisiyle gün geçtikçe daha fazla tahrip olmaktadır. Bütün bu olumsuzlukların sonucu endemik olmayan türlerden 2.698 adeti, endemiklerin 1.087 adeti olmak üzere toplam 3.785 adet takson çeşitli düzeylerde tehlike altındadır. Bu da tüm bitkisel varlığımızın 35,2’sine karşılık gelmektedir (Ekim ve ark., 2000).

Dünyada genetik çeşitliliğin korunmasında yerinde (in situ) ve yeri dışında (ex situ) koruma olmak üzere iki temel strateji uygulanmaktadır. Bunlardan yerinde koruma, ekosistemlerin ve doğal habitatların korunması; türlerin canlı populasyonlarının doğal çevreleri içinde sürdürülmesi; kültüre alınmış türlerin de gelişip farklı özellikler kazanmış olduğu çevrelerde muhafazasıdır (CBD, 1998). Yerinde muhafaza işlemi sırasında, doğal evrimleşme süreci devam ettiğinden dolayı bu koruma stratejisinin üzerinde daha fazla durulması ve yaygınlaştırılması gerekir.

Yeri dışında (ex situ) koruma ise, biyolojik çeşitlilik unsurlarının, doğal habitatları dışında muhafazası demektir (CBD, 1998). Ex-situ muhafaza, tohum bankaları, DNA gen bankaları, polen bankaları, in-vitro gen bankaları, çeşit muhafaza bahçeleri, arboretum, botanik bahçesi (hayvanat bahçesi, akvaryum) gibi tesislerde yapılır.

Biyoteknoloji günümüze değin biyolojik çeşitliliğin korunmasında çok önemli bir rol oynamıştır. Bitki genetik kaynakları açısından bakıldığında ex-situ muhafaza stratejisi içerisinde klasik koruma yöntemlerinin kullanılamadığı recalcitrant (inatçı) tohumlu türler (meşe, kestane), tohumla üretilmesinde problem olan türler (orkideler, süs bitkileri), vegetatif yolla çoğalanlar (meyve ağaçları), yumrulu, rizomlu, soğanlı türlerin (soğan türleri, Orchidaceae, Galanthus, Sternbergia) embriyo kültürü, embriyo kurtarma, doku kültürü, meristem kültürü, yavaş büyütme, ultra soğuk koşullarda koruma; DNA, polen koruma gibi konular da teknoloji yardımıyla gerçekleşmektedir.

Biyoteknolojik yöntemler, populasyonların genetik çeşitliliğin anlaşılmasında da olanak sağlamaktadır. Bu şekilde materyal toplama çalışmalarında yoğunlaşılması gereken yöreler bilinmekte; gen bankalarında muhafaza edilen genetik materyalin sahip olduğu çeşitliliğin değişim aralığının bilinmesi ile, koleksiyonlar içindeki benzer genetik yapıdaki örnekler ayıklanabilmektedir. Bu şekilde daha az sayıda materyalin depolanması suretiyle genetik kaynak muhafazası çalışmalarında ekonomiye gidilebilmekte ve yeni kaynaklar için yer açılmaktadır.

Biyoteknolojinin ve klasik genetik çalışmaları sonucu ortaya çıkarılan izogenik hatlar, nullizomik hatlar, substitution hatlar, addition hatları, doubled haploid populasyonlar, mutantlar vb, aracılığıyla çeşitliliğin zenginleşmesine yol açmışlardır. Biyoteknolojik uygulamalar, geliştirilen genotiplerin genetik yapılarının daha iyi tanınmasına da yardımcı olmuştur.

Biyoteknolojik yöntemler kullanılarak yapılan melezleme çalışmaları da çeşitliliğin artmasında rol oynamaktadır. Ayrıca marker destekli seleksiyon çalışmaları, yabani akrabalarda bulunan hedef genlerin kültür çeşitlerine aktarılmasında fırsatlar yaratmaktadır. Sıralanan bu yönleriyle biyoteknoloji, bitki genetik kaynaklarının korunması, dolayısıyla da sürdürülebilir tarım için vazgeçilmez bir araçtır.

4. Türler arası gen alışverişi ve genetiği değiştirilmiş organizmaların genetik çeşitlilik üzerine olası olumsuz etkileri

Biyoteknoloji alanında yapılan çalışmalar sonucu farklı kaynaklardan organizmalar arasında gen alışverişi mümkün hale gelmiştir. Bu gelişme sonucu hızla artan dünya nüfusunun gıda gereksinimini karşılamak amacıyla geliştirildiği ifade edilen genetik yapısı değiştirilmiş organizmaların, uzun dönemde biyolojik çeşitliliği olumsuz yönde etkilemek gibi tehlikeleri de vardır. Burada en büyük tehdit doğal evrimleşme sürecinin doğal olmayan yollardan kazanılan genler ile istenmeyen şekilde değişmesi olasılığıdır.

Canlıların evrimleşmeleri milyonlarca yıldır devam doğal bir süreçtir. Evrimleşme süreci boyunca canlı türlerinde mikro mutasyonlar ve seyrek de olsa daha büyük doğal mutasyonlar ortaya çıkmaktadır. Bunların sonucu oluşan genotiplerden değişen çevre ve stres koşullarına adapte olabilenleri neslini devam ettirmektedir. Nesiller boyunca ortaya çıkan bu değişimler sonucu, çevre ve stres koşullarına daha iyi uyum sağlayacak fenotipik değişiklikler de oluşmaktadır. Örneğin aynı cinse ait farklı türlerin soğuk bölgelerde yetişenleri nispeten daha kısa boylu ve daha yatık olmaktadır. Benzer şekilde herhangi bir zararlının yoğun olduğu yöreler içinde meydana gelen doğal evrimleşme süreci boyunca bitkiler, hücre duvarını kalınlaştırmak, tüylenmek, sap kısmında mumsu tabaka oluşturmak gibi doğal savunma mekanizmaları geliştirmektedir. Bu arada hastalıklara karşı dayanıklı genotipler de ortaya çıkmaktadır. Buna karşılık zararlılar da doğal evrimleşme süreçleri içinde kendilerini yenilemekte ve bitkilerin geliştirdikleri doğal dayanıklılık mekanizmalarının üstesinden gelecek yönde gelişimlerini sürdürmektedir. Hastalık etmenleri de oluşan dayanıklılık genlerini aşacak yönde yeni ırklar geliştirmektedir. Bu nedenle belirli bir hastalığa karşı dayanıklılığı için tescil edilen bazı kültür çeşitleri, bazen birkaç yıl gibi kısa süre içinde, aynı hastalığın yeni gelişen ırkları tarafından kırılmaktadır.

Genetik yapısı değiştirilmiş organizmalardan kültür çeşitlerine kazandırılan dayanıklılık genleri, alışılmış dayanıklılık mekanizmaları dışında bazı özelliklere sahiptir. Bunlardan özellikle toksin üreten bakteriyel kökenli dayanıklılık genlerinin aktarıldığı çeşitlerin kullanılması durumunda ekolojik dengeye, dolayısıyla da bitki genetik kaynaklarına olabilecek olumsuz etkileri dikkatle izlenmeli, bu tip çalışmalarda bitkisel kökenli genlere öncelik verilmelidir.

Doğada türler arasında gen alışverişi olmaktadır. Gen alıp vermenin ötesinde bazı türlerin ortaya çıkması, türler arası genom alışverişi sonucu olmuştur. Canlıların evrim süreci bu gibi örneklerle doludur. Genetik yapısı değiştirilmiş kültür çeşitlerinden yabani akrabalarına gen akışı olanaklıdır. Milyonlarca yıldır süren evrimleşme işlemi, GDO’lardan doğal bitkilere istenmeyen genlerin bulaşması sonucu 40-50 yıl gibi biyoçeşitliliğin ayak uyduramayacağı ölçüde kısa bir zaman dilimi içinde yön değiştirebilir.

Evrim süreci mutasyon, melezleme, adaptasyon, seleksiyon vb bir dizi işlemleri içermektedir. Evrimleşme olmadan hiçbir canlı türü değişen çevre koşullarına uyum sağlayamaz. Bunu başaramayanlar geçmiş dönemlerde yok olmuşlardır. GDO’lar evrimleşme sürecini istenmeyen yönde değiştirme riskini taşıdıklarından, biyolojik çeşitlilik ve sürdürülebilir tarım için potansiyel bir tehdit durumundadır. Özellikle gen ve çeşitlilik merkezi durumunda olduğumuz türler için bu durum daha da önemlidir.

Doğa, türler arasında meydana gelen gen alışverişi sonucu oluşan melez bitkiler ve hatta yeni türler ile doludur. Evrimleşme sürecine doğal dayanıklılık mekanizmaları dışında kazanılmış dayanıklılık genlerinin, katılması aşamasında bu konu büyük bir önem kazanmaktadır. Doğal flora (ve fauna) elemanlarının dışarıdan alacakları transgenler ile sürdürecekleri evrimin nereye varacağı büyük bir soru işaretidir. Sonuçta doğada baş edilmesi şimdikinden daha güç sorunların ve organizmaların ortaya çıkması olasıdır.

Türler arası melezleme bakımından ülkemiz açısından bazı familya ve bitki grupları öne çıkmaktadır. Bunlardan buğdaygiller (Gramineae) familyasına dahil olan buğdayın evrim süreci türler arası gen alışverişine örnekler ile doludur. Bilindiği gibi günümüzde kültürü yapılan tetraploid buğday grubunun; yabani akrabalarından Aegilops speltoides ile Triticum boeoticum türlerinin melezlenmesi sonucu ortaya çıkan Triticum dicoccoides türünün doğal mutasyona uğraması ile önce Triticum dicoccum türüne, daha sonra da kültürü yapılan Triticum durum türüne dönüşmesiyle oluşmuştur (Nevo et al. 2002). Benzer şekilde hekzaploid olan ekmeklik buğday (Triticum aestivum) da, Triticum dicoccoides türü ile Aegliops tauschii türlerinin doğal melezidir. Buğdayın evriminde diploid yabani akrabaları dışında kalan tüm tetraploid ve hekzaploid kültür çeşitleri ve yabani akrabaları, türler arası doğal melezlemeler sonucu ortaya çıkmış yapay türlerdir.

Türler arası melezlemeler sonucu oluşan yeni türler, gen alışverişinden daha fazlası olan genom alışverişine örnektir. Doğanın dikkatlice incelenmesi sonucu buğdayın ana vatanı olduğunu söyleyebileceğimiz Anadolu’nun muhtelif yörelerinde Aegilops columnaris, Ae. biuncialis, Ae. triuncialis ve Ae. cylindrica türlerinin steril melezlerine sıkça rastlanmaktadır. Burada sıralanan buğday yabani akrabalarından Ae. columnaris türü Ae. umbellulata X Ae. comosa türlerinin; Ae. biuncialis türü Ae. umbellulata X Ae. comosa türlerinin; Ae. triuncialis türü Ae. umbellulata X Ae. caudata türlerinin; Ae. cylindrica türü de Ae. caudata X Ae. tauschii türlerinin doğal melezidir. Geçmişte türler arası genom alışverişinin sonucu ortaya çıkan bu türlerin, başka türlerden toz alarak oluşturdukları melezlerin varlığı, doğal evrimleşme sürecinin bir parçası olarak kabul edilebilir. Bu da sözü edilen türlerin, transgenik bitkilerden gen almalarının mümkün olduğunun göstergesidir. Ekmeklik buğday ile yabani akrabası Aegilops cylindrica arasında gen akışı olduğuna ilişkin birçok bildirişler vardır (Morrison, 2002; Wang, 2002; Zemetra ve ark., 2002; Stewart ve ark., 2003).

Bu melezlerden en yaygın olarak görüleni özellikle Orta Anadolu ve çevresinde sıkça rastlanan Ae. cylindrica melezleridir. Bu melezler çoğunlukla tarla kenarlarında ve tarlalara yakın yol kenarlarında görülmektedir. Ae. cylindrica melezlerinden biri Şekil 1.A’da verilmektedir.

Daha ziyade Güneydoğu Anadolu bölgesi olmak üzere orijini bilinmeyen melezler de görülmektedir. Şekil 1.B’de Şanlıurfa civarından alınan orijini belirsiz bir Aegilops melezi verilmektedir.

Ankara Tarla Bitkileri Merkez Araştırma Enstitüsü’nün Haymana’da bulunan Araştırma ve Üretme Çiftliğinde üretim ve yenilenmesi yapılan genetik kaynak materyali içerisinde de çok sayıda melez Aegilops bitkilerine de rastlanmaktadır. Şimdiye değin Top. Ae. biuncialis, Ae. triaristata, Ae. truncialis, A. ovata ve Ae. columnaris gibi tamamı tetraploid olan türlere ait melez bitkiler görülmüş olup bunlardan Ae. biuncialis türüne ait üç farklı melez bitkilere ait resim Şekil 1.C’de görülmektedir.

Buğdaygiller familyası içinde türler arası melezlemeye başka cinslere ait örnekler de verilebilir. Türkiye’de doğal olarak bulunan Agropyron, Elymus, Festuca, Lolium, Hordeum, Triticum ve birçok buğdaygil cinslerinin genomlarında 7 kromozom olduğu bilinmektedir. Ayrıca bu türlerin kendi aralarında doğal ve yapay melezlerinin olduğunu ortaya koyan çok sayıda literatür vardır. Bunlardan Fedak (1984) arpa (Hordeum vulgare) ile mavi ayrık (Agropyron intermedium) arasında % 3.9’a varan oranlarda melez bitkiler oluşturulabildiğini; Belanger ve ark. (2003) tavuz kuyruğu (Agrostis) türleri arasında melezlenmenin olduğunu; Ellstrand (2003) Kuşyemi (Seteria) türleri arasında % 0.50 oranında, gökdarı (Pennisetum) türleri arasında % 39’a varan oranlarda melezlemenin olduğunu; bu oranın Sorghum bicolor ve Sorghum halepense türleri arasında % 100’e kadar ulaştığını bildirmektedir.

Quist ve Chapela (2001) mısır bitkisinin ana vatanı olduğu bilinen Meksika’da transgenik kültür çeşitlerinden geleneksel çiftçi çeşitlerine transgenik DNA geçtiği bildirilmiştir. Bu bilgi üzerine Meksika Hükümeti konunun araştırılması için bir ekip görevlendirmiş ve yapılan çalışma sonucu “cry1A” transgenin Oaxaca Eyaletinde yetiştirilmekte olan mısır çiftçi çeşitlerinde yaygın olarak bulunduğu, ancak incelenen örneklerde “cry9C” transgenine henüz rastlanmadığı rapor edilmiştir (Morales, 2002).

Buğdaygil familyası dışında ülkemiz açısında risk oluşturan bir başka familya da lahanagiller (Brassicaceae) olmaktadır. Bilindiği gibi bu familyaya ait birçok türün yumrusu, sapı, yaprakları, çiçekleri ve tohumları insan gıdası olarak veya başka amaçlarla kullanılmaktadır. Ayrıca doğal bitki örtüsünde bulunan birçok Brassicaceae türleri süs ve örtü bitkisi olarak (Alyssum saxatile, Brassica oleracea, Cardaria draba, Crambe orientalis, Iberis saxatilis, Isatis glauca, Lobularia maritima, Matthiola incana) (Yücel, 2002), tıbbi amaçlarla (Capsella bursa-pastoris) veya boya bitkisi olarak boya bitkisi olarak (Isatis tinctoria) da kullanılmaktadır. Brassicaceae türleri arasında gen alışverişinin çok yaygın olduğuna ilişkin çok sayıda literatür bildirişleri vardır. Burada üzerinde durulması gereken konu, 2004 yılı itibarıyla dünyada 4.3 milyon hektar ekim alanı ile soya, mısır ve pamuk ardından dördüncü sırayı alan transgenik kanoladan, yabani akrabalarına olası bir gen akışıdır. Elsstrand (2003), Raphanus sativus bitkisinden aynı adı taşıyan yabani akrabasına % 100 oranında gen akışı olabileceğini bildirmektedir.

Dünya’da son zamanlarda “biyoyakıt” olarak adlandırılan enerji kaynaklarına yöneliş olmaktadır. Biyoyakıtlar bitki orijinli yağlar, kızartma yağları, ürün artıkları veya odun gibi maddelerden üretilebilmektedir. Avrupa Birliği (AB) ülkelerinde geleceğe dönük biyoyakıt kullanım hedefleri şimdiden belirlenmeye başlamıştır. AB, kullandığı akaryakıtın 2005 yılı sonuna kadar % 2’sinin, 2010 yılı sonuna kadar % 6’sının ve 2020 yılı sonuna kadar da % 20’sinin biyoyakıt olmasını hedeflemiştir. Bu arada çiftçilerine biyoyakıt üretim amacıyla yaptıkları ekimlerde 45 €/ha destek vermektedir. Konuyu İngiltere açısından ele alan Monbiot (2004), % 20 hedefine ulaşabilmek için İngiltere’de ekilebilir alanların tamamının kanola ekimine ayrılması gerektiğini bildirmektedir. Konu diğer AB ülkeleri açısından da düşünüldüğünde, ileride AB ülkeleri ve buna bağlı olarak kanola ekiminin yaygın olduğu ülkelerde, biyoyakıt üretimini amaçlayan kanola ekim alanlarının artması nedeniyle gıda üretim amaçlı ekilişlerin daralması, hem de genişleyen kanola ekim alanlarından dolayı muhtemelen artacak olan transgenik çeşit ekim alanları dolayısıyla doğal bitki örtüsündeki yabani akrabalarına ve kültürü yapılan diğer Brassicaceae türlerine gen akışı gibi olası tehditleri de göz önünde bulundurmak gerekir. İki durumda da tarımsal sürdürülebilirliğin zarar göreceği açıktır.

Türkiye açısından önemli olan bir başka familya da sirkengiller (Chenopodiaceae) olmaktadır. Bilindiği gibi ülkemizin temel tarımsal ürünlerinden olan şekerpancarı yanında ıspanak, hayvan pancarı, pazı gibi kültür bitkileri ile yabani florada çok sayıda türleri yanı sıra şeker pancarının yabani akrabaları (Beta spp.) da vardır. Sirkengiller de gen akışının yoğun olarak yaşandığı familyalardan biri olarak bilinmektedir. Desplanque ve ark. (2002) şeker pancarından yabani sirkengil türlerine gen akışının muhtemel ve mümkün olduğunu, bu nedenle herbisite dayanıklı şekerpancarından doğaya kaçacak transgenlerin ortaya çıkarabileceği olumsuzluklara işaret etmektedir. Stewart ve ark. (2003) kültürü yapılan pancardan yabani akrabalarına gen akışının olduğunu bildirmekte; Ellstrand (2003) gen akış oranının türlere bağlı olarak % 1 düzeyine kadar çıkabileceğini ifade etmektedir.

5. Sonuç

Biyoteknoloji tarihsel gelişimi içinde tarımsal sürdürülebilirliğin temeli olan biyolojik çeşitliliğin korunmasında ve artmasında önemli roller oynamıştır. Klasik yöntemlerle muhafazası zor veya olanaksız olan bitkilere ait genetik kaynakların korunmasında biyoteknolojiden yararlanılmış ve yararlanılmaya devam edilmektedir. Bu şekliyle biyoteknoloji, sürdürülebilir tarımın sigortası durumunda olan bitki genetik çeşitliliğinin devamlılığının sağlanması ve yeni çeşitlilik kaynakları oluşturması bakımından vazgeçilmez bir araçdır.

Biyoteknolojinin, bitkilere dayanıklılık genlerinin aktarılmasında kullanılan bakteriyel kökenli toksin üreten çeşitlerin geliştirilmesi amacıyla kullanılması durumunda, istenmeyen genlerin doğaya bulaşması sonucu ekolojik dengenin bozulması olasıdır. Doğada türler arası gen alışverişinin olduğuna dair birçok örnekler vardır. Doğa dikkatli bir şekilde gözlendiğinde türler arası gen akışının devam eden bir süreç olduğu, dolayısıyla da GDO’dan da yabani akrabalarına gen akışının mümkün olduğunu söyleyebiliriz. Gen alış verişinin sonuçlarının görülmesi kısa zaman içinde gerçekleşmemektedir. İnsan ömrü bu sonuçları görecek ölçüde uzun değildir. Unutulmamalıdır ki insan ömrü evrim süreci içinde önemsenmeyecek kadar kısadır.

Sonuç olarak genetiği değiştirilmiş organizmalar, genetik çeşitlilik üzerinde ciddi bir potansiyel bir tehlike durumundadır. Bu durum özellikle gen ve orijin merkezi durumunda olduğumuz kültür bitkilerinin yabani akrabalarının çok bulunduğu alanlar ile türler arası melezlenmenin yaygın olarak görüldüğü bazı familyalar için daha büyük önem kazanmaktadır.

Şekil 1: A: Orta Anadolu’dan bir Aegilops cylindrica melezi; B: Şanlıurfa’dan bir orijini belirsiz bir Aegilops melezi; C: Muhtelif Aegilops triuncialis melezleri

Kaynaklar

Açıkgöz, N., C. O. Sabancı and A. S. Cinsoy. 1998. Ecogeography and distribution of wild legumes in Turkey. In: International Symposium on In situ Conservation of Plant Genetic Diversity. N. Zencirci, Z. Kaya, Y. Anikster and W. T. Adams (Eds.). Central Research Institute for Field Crops. 113-122.

Belanger, E., T.R. Meager, P.R. Day, K. Plumley and W.A. Meyer. 2003. Interspecific Hybridization between Agrostis stolonifera and Related Agrostis Species under Field Conditions Crop Science 43:240-246.

CBD. 1998. Convention on Biological Diversity. Secretariat of the Convention on Biological Diversity, 34 p. Kanada

Desplanque, B., N. Hautekeete and H. Van Dijk. 2002. Transgenic weed beets; possible, probable, avoidable? Journal of Applied Ecology. 39: 561-571.

Diamond, J. 1997. Location, location, location: the first farmers. Science, 278:1243-1244.

Ekim, T., M. Koyuncu, M. Vural, H. Duman, Z. Aytaç ve N. Adıgüzel, 2000. Türkiye Bitkileri Kırmızı Kitabı (Eğrelti ve Tohumlu Bitkiler). TTKD ve Van Yüzüncü Yıl Üniversitesi. Barışcan Matbaası, Ankara.

Ellstrand, N. 2003. Current knowledge of gene flow in plants: implications for transgene flow. The Royal Society, Philosophical Transactions, 1163-1170.

Fedak, G. 1984. Hybrids between Hordeum vulgare and Agropyron intermedium var. Trichophorum. Barley Genetics Newsletter, V 14:25.

Fırat, A. E. and A. Tan. 1998. Ecology and distribution of wild cereals in TURKEY. In: International Symposium on In situ Conservation of Plant Genetic Diversity. N. Zencirci, Z. Kaya, Y. Anikster and W. T. Adams (Eds.). Central Research Institute for Field Crops. 81-86.

Harlan, J. R. 1992. Crops and man. American Society of Agronomy, Crop Science Society of America, Madison, Wisconsin, USA.

Hatipoğlu, R. 1999. Bitki Biyoteknolojisi. Ç.Ü. Ziraat Fakültesi Genel Yayın No: 190, Ders Kitapları Yayın No: A-58. 176 s. Adana.

Heun, M., R. Schafer-Pregl, D. Klawan, R. Castagna, M. Accerbi, B. Borghi and F. Salamini. 1997. Site of einkorn wheat domestication identified by DNA fingerprinting. Science, 278:1312-1314.

Lev-Yadun, A., A. Gopher and S. Abbo. 2000. The cradle of agriculture. Science, 288:1602-1603.

Monbiot, G. 2004 (23 Kasım), The Guardian. Fuel for nought .

Morales. A. A. 2002. Transgenes in maize landraces in Oaxaca: Official report on the extent and implications. The 7th International Symposium on the Biosafety of GMOs. Pekin. 10-16 October 2002.

Morrison, L., O. Riera-Lizerazu, L. Cremieux and C.A.Mallory –Smith. 2002. Jointed Goatgrass (Aegilops cylindrica Host) X Wheat (Triticum aestivum L.) Hybrids: Hybridization Dynamics in Oregon Wheat Fields. Crop Sci. (42):1863-1872.

Nesbit, M and Samuel, 1998. Wheat domestication, archeobotanical evidence. Science. 279:1433.

Nevo E, Korol AB, Beiles A, Fahima T (2002) Evolution of Wild Emer and Wheat Improvement. Springer - Verlag, Berlin Heidelberg.

Özkan, H., A. Brandolini, R. Schafer-Pregl and F. Salamini. 2002. AFLP Analysis of a Collection of Tetraploid Wheats Indicates the Origin of Emmer and Hard Wheat Domestication in Southeast Turkey. Mol. Biol. Evol. 19(10):1797-1801.

Quist, D. and I. H. Chapela, 2001. Transgenic DNA introgressed into traditional maize landraces in Oaxaca, Mexico. Nature, 414: 541-543.

Salamini, F., H. Özkan, A. Brandolini, R. Schafer-Pregl and W. Martin. 2002. Genetics and geomorphology of wild cereal domestication in the near east. Natyre Review. Genetics. V:3, 429-441.

Stewart Jr., C. N., M. D. Halfhill and S.I. Warwick. 2003. Transgene interogression from genetically modified crops to their wild relatives. www.nature.com/reviews/genetics, 806-817.

Vavilov, N. I. 1994. Origin and Geography of Cultivated Crops. Cambridge University Press, UK.

Vural, M. 2003. EnTürkiye’nin Tehdit Altındaki Bitkileri. Türkiye’de Biyolojik Çeşitlilik ve Organik Tarım Çalıştay Raporu. FAO / BM Tematik Grubu. DİE Konferans Salonu, 15-16 Nisan 2003, Ankara, 168-183.

Wang, Z., R. S. Zemetra, J. Hansen, A. Hang, C. Mallory-Smith and C. Burton. 2002. Determination of the Paternity of Wheat (Triticum aestivum L.) X Jointed Goatgrass (Aegilops cylindrica Host) BC1 plants by using Genomic In Situ Hybridization (GISH) Technique. Crop Science, 42:939-943.

Yücel, E. 2002. Çiçekler ve yer örtücüler. 351 s. Etam Matbaası, Eskişehir.

Zemetra, R.S., C.A. Mallory-Smith, J. Hansen, Z. Wang, J. Snyder, A. Hang, L. Kroiss, O. Riera-Lizarazu and I. Vales. 2002. The Evolution of a Biological Risk Program: Gene Flow Between Wheat (Triticum aestivum L.) X Jointed Goatgrass (Aegilops cylindrica Host). Geneflow Workshop. The Ohio State University, 5-6 March 2002, 178-187.

---

[1] Tarla Bitkileri Merkez Araştırma Enstitüsü, Eskişehir Yolu 9. km, PK 226, 06042, Ankara

Tel: 312 2873334, Faks: 312 2878958,